Archiwum dla miesiąca: luty 2016

[TL;DR: jeśli nie masz czasu czytać całego tekstu i chcesz uzyskać jak najwięcej wskazówek dotyczących pisania dyskusji wyników to kliknij tutaj i przejdź do fragmentu wpisu, który je zawiera]

Wprowadzenie – czym jest dyskusja wyników?

Każde rzetelne badanie naukowe rozpoczyna się od przeglądu literatury przedmiotu, m.in. analizy wyników badań innych autorów. Na tej podstawie określa się problem badawczy, który następnie uszczegóławia się poprzez postawienie pytań i hipotez badawczych (artykuł na ten temat znajdziesz tutaj). To stanowi punkt wyjścia do wykonania odpowiedniej analizy statystycznej, podczas której weryfikujemy postawione hipotezy.

Jednak nawet najlepszy raport z wykonanej analizy statystycznej, chociażby wykonany w specjalistycznej firmie takiej jak nasza (zobacz tutaj jakimi kryteriami kierować się podczas wyboru firmy do takiej współpracy), to nie wszystko. Dla uzyskanych wyników należy stworzyć odpowiednie podsumowanie i jak nie trudno się domyśleć jest nim właśnie dyskusja wyników.

W praktyce, dyskusja wyników jest zatem niezbędnym elementem każdego tekstu naukowego, niezależnie od tego czy jest to prosta praca licencjacka lub magisterska, mająca ponad sto stron rozprawa doktorska czy artykuł naukowy opublikowany w prestiżowym czasopiśmie.

Dyskusja wyników – kwestie formalne

Z formalnego punktu widzenia, dyskusja wyników stanowi często osobny rozdział danego tekstu naukowego (taką strukturę określa też standard APA). Nie jest to jednak sztywna reguła, bowiem często można spotkać teksty, w którym dyskusja połączona jest ze sekcją Results (opisem wyników badania). Rozwiązanie takie nie jest błędne, to po prostu jedna z możliwości, która może zostać zastosowana w zależności od sytuacji lub wynika z wytycznych obowiązujących na danej uczelni lub w danym czasopiśmie.

Często spotykanym rozwiązaniem, z którym stykamy się również wykonując analizy statystyczne do prac dyplomowych i artykułów naukowych, jest zastosowanie poniższej struktury tekstu:
1. Wprowadzenie (teoria)
2. Metoda badania
3. Wyniki
4. Dyskusja wyników

Jak widzimy, dyskusja wyników jest zatem wisienką na torcie danego raportu badawczego. Co więcej, z pewnej perspektywy można uznać wręcz, że jest ona najważniejszym jego elementem. Oczywiście, każdy jego fragment jest tak naprawdę istotny, ponieważ nie da się napisać dyskusji bez wyników przeprowadzonego badania, ani wykonać dobrej analizy bez wcześniejszego przeglądu literatury i badań innych autorów. Dyskusję wyników odróżnia jednak jeden element, który powoduje, że z jednej strony jest ona tak istotna, a z drugiej jednocześnie czasami tak trudna do opisania.

Dlaczego dyskusja wyników jest tak ważna?

Dyskusja wyników jest specyficzna, ponieważ stanowi syntezę poprzednich fragmentów tekstu naukowego. Jest ona bowiem omówieniem uzyskanych wyników (rozdział Wyniki) w kontekście postawionego problemu badawczego (rozdział Metoda), w odniesieniu do teorii dotyczącej danego zagadnienia oraz badań innych autorów (rozdział Teoria). Poprzednie rozdziały stanowią więc w pewnym sensie rozdzielne moduły, podczas gdy dyskusja wyników stanowi podsumowanie całego tekstu naukowego.

Dyskusja wyników jest zatem zawsze powiązana ze wstępem teoretycznym, a powiązanie to jest możliwe dzięki postawionym pytaniom badawczym i hipotezom. Nawiązanie to jednak nie może odbywać się poprzez zwykłe przepisanie lub parafrazę poprzednich fragmentów tekstu. Celem autora jest wyjaśnienie: dlaczego z badań wyszło to co wyszło, co nowego wnosi ono do dorobku naukowego w danym temacie, co zaleca innym badaczom chcącym kontynuować i rozwijać jego badanie, jakie są ograniczenia przeprowadzonego badania oraz jakie mogą być praktyczne konsekwencje i zastosowania jego doniesień. Dyskusja jest pewnego rodzaju dialogiem między wynikami autora a wynikami uzyskanymi przez innych badaczy.

Jakie są jeszcze inne, dla których napisanie dobrej dyskusji wyników jest aż tak ważne?

• Jako autor udowadniasz nie tylko to, że posiadasz umiejętność krytycznego myślenia o problemie badawczym, ale także o samym badaniu jako procesie, podjętych działaniach, mocnych i słabych stronach całego przedsięwzięcia.
• Pokazujesz, że potrafisz wygenerować nowe, kreatywne rozwiązania i wyjaśnienia w oparciu o logiczną syntezę uzyskanych wyników oraz sformułować na ich podstawie dogłębne wytłumaczenie najważniejszych kwestii.
• Przedstawiasz znaczenie swoich badań, ich konsekwencje oraz ewentualne następstwa w innych obszarach danej dziedziny. Wskazujesz również na etapy i działania, które wymagają udoskonalenia, by kontynuować badany przez Ciebie wątek jeszcze lepiej, głębiej i bardziej efektywnie.
• Podkreślasz wagę swoich doniesień wskazując w jaki sposób mogą one przyczynić się do uzupełnienia pewnych braków, które były do tej pory obecne w danym obszarze dziedziny nauki, w której się poruszasz. Twoje badania mogły też nie tylko uzupełniać pewne braki, ale również je ukazywać.
• Angażujesz czytelników w krytyczne myślenie dotyczące zarówno Twojego badania, jak i w szerszym kontekście – w kwestiach związanych z interpretacją dowodów naukowych.

Jak napisać dyskusję wyników – wskazówki

Dyskusja wyników to tekst, który jest niezwykle zróżnicowany i pełni wiele funkcji: przypomina, przywołuje, interpretuje, podsumowuje, podkreśla, łączy, ale też odkrywa, integruje, przestrzega, nawołuje oraz rekomenduje. Jej charakter jestem zatem w pewnym zakresie „humanistyczny”, jakościowy, aniżeli „ścisły”, ilościowy. Jego zabarwienie jest więc względnie subiektywne, twórcze (aniżeli odtwórcze), opierające się na ogólnej wiedzy i doświadczeniu naukowym danego autora.

Z powodu wyżej wymienionych powodów, pisanie dyskusji wyników bywa niełatwe, szczególnie dla początkujących badaczy, a także w sytuacji, w której większość postawionych hipotez nie została potwierdzona – trudniej jest wyjaśnić dlaczego dany efekt nie został ukazany w badaniu, niż niejako wtórnie potwierdzić uzyskane rezultaty. Dla kontrastu, sposób pisania rozdziału z opisem wyników analizy statystycznej jest silnie sformalizowany w ramach standardów obowiązujących w danej dziedzinie nauki, przykładowo w ramach standardu APA.

Mimo tego, istnieją pewne ogólne reguły dotyczące pisania dyskusji wyników. Przede wszystkim istotny jest sposób zorganizowania jej struktury. Dobrym pomysłem jest spisanie swoich przemyśleń w formie szkicu. Może to być spis kolejnych kluczowych myśli w punktach albo mapa myśli. Na bazie tego można stworzyć logiczną narrację, stanowiącą syntezę wszystkich istotnych informacji.

Poniżej przedstawiamy konkretne wskazówki dotyczące pisania dyskusji wyników, opracowane na podstawie analizy literatury w tym zakresie, standardu APA oraz naszych doświadczeń ze współpracy z klientami w zakresie analizy statystycznej oraz konsultacji w zakresie metodologii ich badań:

1. Pomyśl o strukturze dyskusji wyników jako odwróconej piramidzie. Poruszaj się w niej od ogółu do szczegółu odnosząc swoje wyniki do literatury -> teorii -> praktycznych zastosowań. Cały rozdział może być stosunkowo obszerny więc nie bój się podzielić go na mniejsze podrozdziały.

2. Pisz zwięźle, krótko i konkretnie, ale staraj się też, aby tekst był przystępny dla czytelnika. Upewnij się, że Twoje argumenty są logiczne i dobrze zorganizowane. Nie przepisuj/parafrazuj fragmentów tekstu z rozdziału teoretycznego oraz zawierającego wyniki analizy, tylko skup się na interpretacji wyników i wyciągnięciu wniosków będących syntezą wcześniej opisanych elementów.

3. Używaj tych samych sformułowań, określeń i słów kluczowych, których używałeś we wstępie teoretycznym i opisie metody badania. Jeśli wcześniej pisałeś o poziomie wypalenia zawodowego, nie pisz w dyskusji o zmęczeniu pracą. Choć tego rodzaju pojęcia mogą wydawać się tożsame, to często odnoszą się do różnych konstruktów teoretycznych, poza za tym mogą być niezrozumiałe dla czytelników.

4. Przypomnij co było celem głównym badania (problemem badawczym) oraz opisz w jaki stopniu udało się go zrealizować.

5. Przywołuj kolejno postawione pytania badawcze i hipotezy (najlepiej chronologicznie, od pierwszej do ostatniej hipotezy) i odnieś do nich wyniki poszczególnych analiz statystycznych.

6. Omów poszczególne efekty (korelacje, różnice, a także wzorce i trendy) ukazane dzięki wykonanej analizie, a następnie umieść je w kontekście teorii. W tym miejscu istotna jest kolejność:
a) Najpierw udziel odpowiedzi na określone pytanie badawcze lub ustosunkuj się do postawionej hipotezy (czy hipoteza się potwierdziła czy nie).
b) Następnie odnieś się do konkretnego wyniku, opisanego w rozdziale z wynikami analizy statystycznej, który dotyczy tego pytania/hipotezy; warto odnotować, że w takiej sytuacji nie ma konieczności powielania dokładnych wartości liczbowych, np. wyników określonych testów statystycznych czy statystyk opisowych.
c) W końcu przytocz prace innych badaczy i opisz jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy rezultatami uzyskanymi przez nich oraz w Twoim badaniu.

7. Odnieś się do wszystkich wyników, bez względu na to, czy okazały się istotne statystycznie czy nie. Pamiętaj, że proces naukowy polega na prowadzeniu serii badań w odniesieniu do teorii w danej dziedzinie w długim okresie czasu. Traktuj swoje pozorne „niepowodzenia” jako możliwość udzielenia wskazówek innym autorom.

8. Odnoś się nie tylko do samego rezultatu testowania hipotezy (wartości p), ale też innych, istotnych aspektów badania, związanych z metodologią badania (charakter badanej populacji, dobór próby, wielkość próby, zastosowana procedura, operacjonalizacja konstruktu itp.) oraz statystyką (wielkość efektu, moc testu, przedział ufności, rodzaj zastosowanych testów itp.).

9. Wyjaśnij w jaki sposób Twoje rezultaty wpisują się w to, co obecnie wiadomo na temat badanego zjawiska. Odnieś się do literatury przedmiotu. Porównaj wyniki Twojego badania do wyników badań innych autorów. Spróbuj wyjaśnić podobieństwa i różnice między nimi.

10. Podaj alternatywne interpretacje zaobserwowanych efektów. Postaraj się opisać jakie mogą być inne przyczyny dla takich wyników, np. ograniczenia związane z zastosowaną metodą badania, występowanie zmiennych zakłócających, brak uwzględnienia dodatkowych zmiennych pośredniczących w modelu. Dotyczy to również hipotez, które zostały potwierdzone – staraj się nie ulegać pokusie bezrefleksyjnego potwierdzania swoich założeń.

11. Opisz wszystkie niespodziewane rezultaty, które występują w Twoim badaniu. Wyjaśnij co dokładnie jest zaskakującego i nieoczekiwanego w uzyskanych wynikach. Spróbuj wyjaśnić jaka może być tego przyczyna i o czym to może świadczyć.

12. Opisz ograniczenia i słabe strony Twojego badania, np. zbyt mała lub zbyt duża liczebność próby, próba zbyt heterogeniczna lub homogeniczna, zbyt małe zróżnicowane wiekowe badanych, zbyt mała lub wątpliwa trafność lub rzetelność zastosowanych narzędzi. Postaraj się opisać jakie konsekwencje mogą się z nimi wiązać dla ogólnej interpretacji Twoich doniesień. Nie kajaj się, ale wykaż umiejętnością konstruktywnej samokrytyki. Koniecznie napisz co można było zrobić inaczej w kolejnych badaniach i dlaczego.

13. Napisz dlaczego wyniki Twoich badań są istotne dla świata nauki oraz „zwykłych” ludzi. Jakie znaczenie mają Twoje wyniki dla dziedziny nauki, w której się specjalizujesz? W jaki sposób uzyskaną wiedzę można wykorzystać praktycznie?

14. Zarekomenduj w jaki sposób inni badacze mogą kontynuować badania prowadzone w danej tematyce, modyfikując Twoje badanie, np. poprzez postawienie innych hipotez, wprowadzenie nowych zmiennych, wykorzystanie innych lub dodatkowych narzędzi badawczych, zbadanie innej populacji, zastosowanie innej manipulacji eksperymentalnej. Na pewno można też dokonać ciekawej replikacji Twojego badania.

Dyskusja wyników – standard APA 7

Aby poszerzyć dotychczas ukazaną perspektywę dotyczącą pisania dyskusji, poniżej przedstawiamy ogólne wytyczne dotyczące struktury tego rozdziału zawarte w standardzie APA 7. Uważamy, że poza zbiorem informacji z różnych źródeł, warto zobaczyć co w tym zakresie zawarte jest w tym standardzie, który dla wielu stanowi punkt odniesienia podczas tworzenia tekstu naukowego.

Podsumowanie

Dyskusja wyników to z pewnej perspektywy kluczowy element każdego tekstu naukowego, który stanowi syntezę wszystkich poprzednich jego fragmentów. W jej trakcie opisujemy to w jakim stopniu zrealizowaliśmy postawiony cel badawczy, jaki jest rezultat weryfikacji postawionych hipoteza, a następnie odnosimy to do teorii oraz badań innych autorów.

Warto pamiętać, że rozdział z dyskusją nie powinien być powtórzeniem/parafrazą wcześniejszych fragmentów tekstu. Jego sednem jest interpretacja oraz wyciągnięcie wniosków obejmujących szeroką perspektywę dotyczącą danych zagadnień. Wymaga to jednak posiadania solidnej wiedzy dotyczącej teorii oraz wyników badań innych autorów, a także ogólnej wiedzy dotyczącej statystyki i metodologii badań dlatego też jego stworzenie bywa wyzwaniem, szczególnie dla początkujących badaczy. Liczmy jednak, że przedstawione w tekście wskazówki to zadanie ułatwią. W razie czego o pomoc można zwrócić się również do nas – zapraszamy do darmowych konsultacji dotyczących statystyki, metodologii badań i psychometrii, które drogą mailową (info@pogotowiestatystyczne.pl) oferujemy wszystkim zainteresowanym studentom, badaczom i pracownikom naukowym.

Wybrana literatura:

American Psychological Association. (2019). Publication manual of the American Psychological Association, Seventh Edition. Washington, DC: American Psychological Association.

Brzeziński J. (2019). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kallestinova E. D. (2011). How to write your first research paper. The Yale journal of biology and medicine, 84(3), 181–90.

Nęcka, R. Stocki. (2020). Jak pisać prace naukowe z psychologii. Kraków: Wydawnictwo Universitas.

https://www.apa.org/gradpsych/2006/01/findings (dostęp: 23.08.2023r.)

https://www.libguides.usc.edu/writingguide/discussion (dostęp: 23.08.2023r.)