Czym są badania ankietowe?
Badania ankietowe to jedna z metod badań (obok np. obserwacji, eksperymentu czy analizy treści dokumentów), która stanowi nieodłączny element współczesnych badań, zarówno naukowych, jak i rynkowych. Metoda ta polega na wypełnieniu przez respondentów, samodzielnie lub przy obecności ankietera, specjalnie zaprojektowanego kwestionariusza ankiety, Czyli zestawu pytań dobranego w taki sposób, aby uzyskać informacje związane z postawionym uprzednio problemem badawczym.
Badania ankietowe w dzisiejszych czasach są niezwykle popularne. Dlaczego?
- Przeważnie są ekonomiczne, to znaczy ich przeprowadzenie jest stosunkowo tanie. Szczególnie, jeśli badanie jest wykonywane online, czyli przez internet.
- Ich przeprowadzenie jest względnie proste, dzięki czemu w szybkim czasie można zebrać dane dla dużej próby.
- Możliwości analizy ich wyników są bardzo rozbudowane, zarówno jeśli chodzi o proste analizy częstości, jak i bardziej złożone analizy zależności między poszczególnymi odpowiedziami (np. analiza zależności chi-kwadrat lub korelacji). Sprawę ułatwia fakt, że w obecnych czasach wszystko wykonywane jest komputerowo w oparciu o dedykowane pakiety statystyczne (np. SPSS, R, Jamovi). Ponadto, niektóre serwisy służące do przeprowadzania badań ankietowych online, takie jak Google Forms, dostarcz
- Istnieje wiele kwestionariuszy wystandaryzowanych, czyli gotowych do wykorzystania ankiet spełniających określone kryteria psychometryczne, dzięki czemu ich wyniki są bardziej obiektywne. Wykorzystanie takich narzędzi pozwala również na łatwiejsze porównywanie wyników między różnymi badaniami.
Czym różni się ankieta od kwestionariusza?
Choć badania ankietowe przeprowadza się przy pomocy kwestionariusza ankietowego, nie oznacza to, że każde badanie wykorzystujące kwestionariusz z definicji jest badaniem ankietowym. Istnieją bowiem różne rodzaje kwestionariuszy, a ankieta to po prostu taki rodzaj kwestionariusza, który badany wypełnia przy obecności ankietera lub samodzielnie.
Jakie istnieją inne rodzaje kwestionariuszy, które nie są ankietami?
- kwestionariusz wywiadu, który wypełnia osoba przeprowadzająca wywiad; różni się on od kwestionariusza ankiety dużo wyższym stopniem zaangażowania osoby prowadzącej wywiad w proces zbierania danych; w przypadku kwestionariuszy ankietowych badany wypełnia go bez znaczącej „ingerencji” ankietera;
- kwestionariusz oceny, np. oceny kompetencji podczas procesu rekrutacyjnego, który podobnie jak w przypadku wywiadu, wypełniany jest przez osobę przeprowadzającą badanie; takie kwestionariusze są często ustrukturyzowane i oparte o określony klucz oceny;
- kwestionariusz diagnostyczny, którego celem jest przeprowadzenie procesu diagnozy, np. psychologicznej lub psychiatrycznej; taki kwestionariusz może mieć zarówno charakter ankietowy (np. standaryzowane kwestionariusze WISC, MMPI, BDI), jaki i być oparty na wywiadzie, obserwacji lub analizie dokumentacji.
Jak widzimy, podstawowym kryterium ankiety jest fakt, że jest ona wypełniania samodzielnie przez osobę badaną. W takiej sytuacji ankieter jedynie przekazuje kwestionariusz, fizycznie lub np. online, ewentualnie udziela podstawowych instrukcji dotyczących sposobu jej wypełnienia.
Metody badań ankietowych
Metody badań ankietowych to poszczególne techniki zbierania danych od respondentów, które można zastosować w zależności od celu badania, dostępnych zasobów oraz charakteru grupy docelowej.
Oto najbardziej popularne metody badań ankietowych:
- Ankieta papierowa – tradycyjna forma ankiety, gdzie pytania są drukowane na papierze, a respondent wypełnia je ręcznie.
Zalety: Możliwość dotarcia do osób bez dostępu do internetu, łatwość dystrybucji w miejscach publicznych.
Wady: Koszty druku i dystrybucji, dłuższy czas zbierania danych, konieczność ręcznego przepisywania danych do komputera. - Ankieta telefoniczna – ankieter kontaktuje się z respondentem telefonicznie i przeprowadza ankietę.
Zalety: Szybkie zbieranie danych, możliwość wyjaśnienia ewentualnych niejasności.
Wady: Koszty połączeń telefonicznych, trudność w dotarciu do respondentów, którzy nie odbierają nieznanych numerów. - Ankieta online – przeprowadzana za pomocą internetu, często przy użyciu narzędzi takich jak Google Forms, Qualtrics, Webankieta, Survio, SurveyMonkey, czy LimeSurvey.
Zalety: Niskie koszty, szybkie zbieranie danych, możliwość automatycznej analizy wyników.
Wady: Ograniczony dostęp do osób bez internetu, ryzyko niskiej reprezentatywności próby, ryzyko uzyskania danych niskiej jakości.
Inne metody badań ankietowych to: ankieta pocztowa, ankieta bezpośrednia (face-to-face) czy też ankieta mieszana, łącząca inne metody, np. online i telefoniczną.
Od czego zależy konstrukcja ankiety?
Kwestionariusze ankiety są niezwykle zróżnicowane pod względem ich konstrukcji, co wpływa również na sposób analizy ich wyników. Różnorodność ta dotyczy zarówno treści ankiet, jak i jej formy.
Jeśli chodzi o treść ankiet, to ich zróżnicowanie zależy w dużej mierze od dziedziny, w której ankieta jest wykorzystywana. Badania ankietowe wykorzystywane są bowiem zarówno np. w badaniach marketingowych (np. analiza satysfakcji klienta, wizerunku marki czy testu reklamy), badaniach socjologicznych (np. analiza preferencji wyborczych, struktury demograficznej czy dokumentacja warunków życia określonych grup społecznych), jak i typowych badań naukowych (z zakresu m.in. psychologii, medycyny, ekonomii, nauk inżynierskich) nakierowanych na weryfikację hipotez.
Jeżeli chodzi o formę ankiety, to w kontekście analizy statystycznej wyników badań najważniejszym rozróżnieniem jest podział na ankietą autorską oraz ankietę standaryzowaną (w sensie psychometrycznym).
Standaryzowane kwestionariusze ankietowe
Ankieta standaryzowana to specyficzny rodzaj ankiety, który powstaje podczas skomplikowanego procesu tzw. walidacji. Ma on na celu stworzenie ankiety wyróżniającej się wyjątkowymi cechami (obiektywność, standaryzacja, rzetelność, trafność, normalizacja, właściwa adaptacja), dzięki czemu dane zebrane na jej podstawie są wysokiej jakości, o ile oczywiście dane badanie zostanie dobrze przeprowadzone. Proces tworzenia ankiety standaryzowanej opiera się o dziedzinę wiedzy zwaną psychometrią, która określa jakie warunki musi spełniać dobry test oraz jak powinien przebiegać proces tworzenia i testowania właściwości takiej ankiety.
Ankiety standaryzowane są zbiorem tzw. pozycji testowych (itemów), czyli puli pytań służących do pomiaru określonego konstruktu teoretycznego, np. inteligencji, samooceny czy jakości życia. Taki konstrukt teoretyczny ujęty jest często wielowymiarowo, przykładowo kwestionariusz WHOQOL-BREF mierzy jakość życia w czterech różnych sferach – somatycznej, psychologicznej, socjalnej i środowiskowej. Ponadto, do każdej z podskal danego kwestionariusza przyporządkowane jest zwykle kilka lub kilkanaście pozycji testowych, dzięki czemu dana kwestia teoretyczna jest mierzona „z różnych punktów widzenia”. Tego rodzaju rozwiązań jest z resztą więcej (np. tworzenie pozycji odwróconych, tworzenie tzw. skali kłamstwa), a wszystkie one nakierowane są na zwiększenie precyzji dokonywanego pomiaru.
Tworzenie kwestionariusza standaryzowanego jest skomplikowanym procesem opartym również o określone procedury statystyczne, np. analizę czynnikową, analizę rzetelności wykonaną przy użyciu współczynnika Alfa Cronbacha, analizę PCA. Cały ten proces prowadzi do stworzenia narzędzia wyjątkowo dopracowanego, a ponadto jego właściwości opisane są w specjalnym artykule lub wręcz podręczniku testowym. Umożliwia to badaczom na prowadzenie badań wyjątkowo precyzyjnych, których wyniki można ponadto stosunkowo łatwo analizować przy pomocy nawet i zaawansowanych metod statystycznych (np. analizy regresji liniowej czy analiza SEM).
Etapy prowadzenia badań ankietowych
Planowanie badania ankietowego (tak samo z resztą jak badań w oparciu o inne metody) odbywa się według określnej procedury. Oto jej najważniejsze etapy:
- Określenie celu – każde badanie ma określony cel (problem badawczy), który powinien zostać na samym początku zdefiniowany, a następnie rozwinięty do postaci konkretnych pytań badawczych i/lub hipotez badawczych.
- Planowanie badania i dobór próby – na podstawie postawionego celu można określić główne ramy badania, np. to czy opracowana ankieta będzie autorska czy może wykorzystane zostaną kwestionariusze standaryzowane. Na tym etapie należy również oszacować wymaganą liczebność próby (np. przy użyciu Programu G*Power – tutaj znajdziesz poradnik jak to zrobić), która musi zostać przebadana, aby wyniki analizy zebranych danych były wiarygodne. Ponadto, należy określić sposób doboru tej próby (np. losowy, kwotowy, celowy itd.).
- Opracowanie i przetestowanie ankiety – kolejno, należy stworzyć konkretny projekt ankiety. W przypadku ankiety autorskiej dobrym pomysłem jest wykonanie badania pilotażowego, czyli wstępnego badania wykonywanego zwykle na niewielkiej próbie rzędu np. N = 20, które pozwoli przetestować ankietę, a tym samym wykryć ewentualne błędy w jej konstrukcji i wprowadzić wymagane korekty.
- Przeprowadzenie badania – w oparciu o opracowaną ankietę przeprowadza się badanie, aż do uzyskania zaplanowanej wcześniej ilości obserwacji. Podczas przeprowadzenia badania należy zadbać o to, aby uczestnicy otrzymali odpowiednią instrukcję dotyczącą badania i jego celu oraz sposobu wypełniania ankiety. W przypadku ankiet standaryzowanych instrukcja taka jest opracowana przez autora i zawarta jest zwykle w formie tekstowej na samym początku arkusza ankiety.
- Przeprowadzenie analizy statystycznej – zebrane dane należy następnie przeanalizować statystycznie. Należy kolejno: oczyścić bazę danych i przygotować ją do analizy (np. sprawdzić występowanie braków danych i outlierów), wykonać ewentualne analizy psychometryczne (np. analizę Alfa Cronbacha i analizę czynnikową) oraz analizę eksploracyjną, przetestować postawione hipotezy. Ważne jest, aby analiza statystyczna została wykonana według wcześniej przygotowanego planu. W przypadku stosowania testów statystycznych w ten sposób unikamy nadużyć metodologicznych, np. p-hackingu. Jeśli nie posiadamy rozwiniętych umiejętności analizy danych, warto zlecić to specjalistycznej firmie.
- Interpretacja wyników i przygotowanie raportu – na podstawie wykonanej analizy należy wyciągnąć wnioski w kontekście zdefiniowanego wcześniej celu badania. Interpretacja ta zwykle przyjmuje postać raportu zawierającego tabele, wykresy oraz ich omówienie w formie tzw. dyskusji wyników, której celem jest ewaluacja badania: m.in. podsumowanie dotyczące weryfikacji hipotez, identyfikacja mocnych i słabych stron badania oraz opracowanie wniosków na przyszłość. Raport z badania warto przygotować w oparciu o jeden ze standardów, np. APA, dzięki czemu będziemy on spełniać określone kryteria jakościowe.
Podsumowanie
Badanie ankietowe dzięki niskim kosztom, prostocie i szerokim możliwościom analizy wyników, to popularna metoda zbierania danych zarówno w badaniach naukowych, jak i rynkowych. Do najczęściej stosowanych metod takich badań należą ankiety papierowe, telefoniczne i online, a każda z nich posiada swoje wady i zalety.
Konstrukcja ankiety zależy od jej celu i dziedziny badania. Choć wielu badaczy decyduje się na stworzenie swojej autorskiej ankiety, to warto, szczególnie w badaniach naukowych, stosować tzw. ankiety standaryzowane, których analiza dostarcza wysokiej jakości wniosków. W takiej sytuacji możliwe jest również dokładniejsze porównywanie wyników badania własnego do wyników badań innych autorów.
Badanie ankietowe powinno być skrupulatnie zaplanowane i przeprowadzone. Proces ten obejmuje: określenie celu, planowanie i dobór próby, opracowanie i testowanie ankiety, przeprowadzenie badania, analizę statystyczną oraz interpretację wyników i przygotowanie raportu. Każdy etap wymaga staranności, aby zapewnić wiarygodność i dokładność wyników badania.
Literatura
Apanowicz, J. (2002). Metodologia ogólna, wyd. Bernardinum, Gdynia.
Liber-Kwiecińska, K., Skorupa, A. (2020). Analiza językowa testów psychologicznych–różnorodność interpretacji pozycji testowych a wiarygodność narzędzia. Półrocznik Językoznawczy Tertium, 5(2).
Loftus, E. F., Hoffman, H. G. (1989). Misinformation and memory: the creation of new memories. Journal of Experimental Psychology: General, 118(1), 100.
Krzewińska, A., Grzeszkiewicz-Radulska, K. (2013). Klasyfikacja sondażowych technik otrzymywania materiałów. Przegląd Socjologiczny, 62(1).
