Metody badawcze, które można wykorzystać w naukach psychologicznych

Każdy, kto chociaż raz w życiu pisał pracę naukową, zetknął się z pojęciem “metoda badawcza”. Jest to nic innego, jak zbiór określonych czynności postępowania, które prowadzą do osiągnięcia jakiegoś celu. Zadaniem metody badawczej jest przede wszystkim rozwiązanie pewnych problemów naukowych, a także wyjaśnienie związków, które zachodzą między konkretnymi zjawiskami. Oczywiście, przy jej zastosowaniu możliwe jest również zdobycie nowej wiedzy. Wiesz już, czym jest metoda badawcza? Świetnie! Zapraszamy więc do dzisiejszego wpisu, w którym wyjaśnimy, które metody badawcze w psychologii cieszą się największym zainteresowaniem.

Niezawodna tradycja, czyli metoda obserwacyjna

Obserwacja to prawdopodobnie jedna z najstarszych metod badawczych. W końcu na jej podstawie dokonano wielu odkryć biologicznych, fizycznych i geograficznych. W czasach Charlesa Darwina i Alfreda Russela Walleca, obserwacja była główną metodą badań. Gdy mowa o współczesnych metodach badawczych w psychologii, również nie powinno się zapominać o tak podstawowych sposobach pracy. Obserwacja może być skuteczną, a przy tym niewymagającą techniką pozyskiwania cennych informacji. Istotne jest jednak to, aby została przeprowadzona w odpowiednich warunkach.

Obserwacja powinna być całkowicie obiektywna. Podczas jej prowadzenia, badający nie powinien w żaden sposób wygłaszać swoich opinii lub kierować się własnymi poglądami. Bardzo istotne jest również to, aby obserwacja odbywała się według konkretnego planu. Samo patrzenie na dane zjawisko nie jest w stanie dostarczyć badającemu żadnych informacji. Dlatego obserwacja jest kompletną metodą tylko wtedy, gdy uwzględnia wszystkie etapy działalności badawczej. Jej cel musi być spójny z resztą wniosków, a efekty powinny dopełniać całość pracy. Obserwacja jest procesem ciągłym, dlatego powinna być odpowiednio rozłożona w czasie. Umiejętnie poprowadzona pozwala zbadać to, czego wystąpienia oczekujemy według hipotezy.

Metoda obserwacyjna pozwala nie tylko na gromadzenie nowych danych. Dzięki niej można tworzyć nowe hipotezy, a także podważać lub potwierdzać te już postawione. Wszystko to, co udało się wynieść z procesu obserwacji, utrwala się w odpowiednim protokole, do którego można wrócić na każdym etapie tworzenia pracy naukowej. Obserwacja jest z pewnością jedną z najczęściej stosowanych metod badawczych w psychologii, a także w wielu innych dziedzinach naukowych.

Focus na jednostkę, czyli metoda indywidualnych przypadków

Wśród wszystkich metod badawczych w psychologii, to właśnie metoda indywidualnych przypadków jest najczęściej wykorzystywana podczas pisania prac naukowych. Polega ona na dokładnej analizie konkretnej osoby lub wyodrębnionego zjawiska. W przeciwieństwie do wielu innych metod badawczych – np. sondażu diagnostycznego – w studium indywidualnych przypadków obiektem badań jest jeden konkretny podmiot. Może to być zarówno osoba (np. jakiś polityk, celebryta), jak i zjawisko bądź wydarzenie.

Bardzo często metodę indywidualnych przypadków stosuje się przy wydarzeniach lub wizerunkach złożonych i niestandardowych. Mowa tutaj o szkodliwych dla społeczeństwa zjawiskach, np. przestępstwach, uzależnieniach i innych patologiach społecznych. Powszechnie wiadomo, że tego typu zachowania całkowicie odbiegają od przyjętych norm. Zastosowanie metody indywidualnych przypadków pozwala na rozłożenie konkretnych zjawisk na czynniki pierwsze, a co za tym idzie – dojścia do ich przyczyn.

Metoda indywidualnych przypadków jest używana nie tylko w dziedzinie psychologii. Cieszy się ona również dużą popularnością wśród osób badających nauki resocjalizacyjne, pedagogiczne i politologiczne. Ogromną zaletą tej metody jest możliwość łączenia jej z różnymi technikami badawczymi. Metoda indywidualnych przypadków uzupełniona wywiadem środowiskowym lub badaniem dokumentów osobistych może stworzyć solidną bazę cennych, istotnych dla pracy naukowej danych.

Klasyk wśród klasyków, czyli metoda sondażu diagnostycznego

Sondaż diagnostyczny to jedna z najpopularniejszych metod badawczych nie tylko w psychologii. Jest to przedsięwzięcie naukowe, które ma na celu zgromadzenie danych na temat pewnego zjawiska. Ich zebranie i przeanalizowanie może dostarczyć tak cennych informacji, jak zakres i częstotliwość występowania. Najczęściej w ramach metody sondażu diagnostycznego tworzy się ankiety z zadaniami zamkniętymi lub otwartymi. Często również łączy się te dwie formy. Jeśli planowane jest badanie ilościowe, ankieta może okazać się najlepszą techniką. Warto również pamiętać o tym, że jest ona dość prosta w podsumowaniu. Jeśli chodzi o badanie ankietowe, jego metodologię można śmiało zlecić odpowiedniej firmie, chociaż łatwo ją wykonać również samodzielnie.

Aby badanie ankietowe przyniosło oczekiwane efekty, niezbędne jest odpowiednie określenie grupy badawczej. Istotne jest to, aby w badaniu brało udział jak najwięcej osób. Grupa badawcza powinna być zróżnicowana, jednak ważne jest to, aby każda osoba biorąca udział miała jakiekolwiek obycie w zakresie tematycznym badania. Nie ma bowiem sensu wręczać kwestionariusz komuś, kto na wszystkie pytania odpowie “nie wiem”. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, sukces badania kwestionariuszowego wcale nie zależy od liczby zebranych ankiet. Ważne jest bowiem to, aby zebrane dane były jak najbardziej reprezentatywne. Dlatego istotniejsze od liczby formularzy jest to, czego można się dowiedzieć z każdego egzemplarza.

Tak naprawdę badanie ankietowe dotyczyć każdej dziedzinie – gospodarki, socjologii, ekonomii, kultury, a także rozrywki. Metodę tę można również uzupełniać innymi w celu zdobycia jak najbardziej precyzyjnych danych. Dla przykładu, można zastosować tzw. sondaż na grupie nieważnej. Polega on na wybraniu do badania co którejś jednostki z danej grupy badawczej. Częstą metodą statystyczną uzupełniającą sondaż diagnostyczny jest też zbudowanie tzw. grupy kontrastowej. Dobiera się do niej osoby, które różnią się od siebie pod względem jakichś zmiennych. Zastosowanie różnych metod pozwala na zaobserwowanie dynamiki pewnych zmian.

Najmłodsze, a najskuteczniejsze – czyli metody statystyczne

Metody badawcze w psychologii oparte na statystyce rozpowszechniły się stosunkowo niedawno – dopiero w XIX wieku. Dzisiaj jednak chętnie sięga się po nie nie tylko w tej dziedzinie nauk. Odpowiednio przeprowadzone badania statystyczne to gwarancja odpowiedniego, wiarygodnego przedstawienia zjawisk omawianych w pracy naukowej. Metoda ta wykorzystywana jest przy gromadzeniu, a także segregowaniu informacji. Z kolei wyodrębnienie cech elementów przypisanych do zbiorów umożliwia wyciągnięcie odpowiednich wniosków, niezwykle istotnych dla jak najwyższej jakości pracy.

Badanie statystyczne może występować w ujęciu jakościowym lub ilościowym. To pierwsze należy do mniej precyzyjnych i bardziej subiektywnych. Ujęcie jakościowe stosowane samodzielnie może więc skutkować brakiem informacji, na podstawie których wyciągnie się odpowiednie wnioski. Aby badanie statystyczne było w pełni wiarygodne, należy uzupełnić je podejściem ilościowym. Uzupełnia ono ujęcie ilościowe, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie klarownych wyników.

Aby metoda statystyczna była skuteczna, jej algorytm musi obejmować cel badania, jego koncepcję i zdefiniowanie zbiorowości generalnej. Przynosi ona oczekiwane efekty wtedy, gdy w pełni rozumie się jej możliwości i ograniczenia. Odpowiednie zastosowanie statystycznych metod badawczych w psychologii w połączeniu z szeroką wiedzą na temat badanego zagadnienia umożliwia uzyskanie przejrzystych, adekwatnych do rzeczywistości wyników.

Czynna obserwacja, czyli metoda eksperymentalna

Jeszcze do niedawna uważano, że metoda eksperymentalna może być wykorzystywana jedynie w badaniach stosowanych – czyli takich, które mają przynieść nam nową wiedzę. Z biegiem czasu stała się jednak jedną z najważniejszych technik badawczych. Metoda eksperymentalna polega na wprowadzeniu do procesu badawczego czynnika  eksperymentalnego oraz śledzeniu zmian, jakie powstaną pod jego wpływem. Często porównuje się ją z obserwacją, którą już wcześniej omawialiśmy w tym wpisie. Różnica między tymi metodami polega jednak na tym, że eksperyment jest procesem czynnym. Badający bierze w nim aktywny udział – organizuje kolejne procedury badawcze.

Najważniejszym założeniem metody eksperymentalnej jest wybranie odpowiedniego czynnika, który zostanie wprowadzony do badań. Istotne jest jednak to, aby autor pracy ustalił, jakie zmiany mogą potem wystąpić po jego uwzględnieniu. Na podstawie przypuszczeń można tworzyć hipotez, które obali lub potwierdzi eksperyment. Metoda eksperymentalna znajduje również uzasadnienie w zasadach przyczynowości i rozumowania indukcyjnego w postaci pięciu kanonów: jednej różnicy, jednej zgodności, połączonej różnicy i zgodności, zmian towarzyszących i kanonu reszty.

Eksperyment jako metoda badawcza jest dzielony na dwa różne rodzaje – naturalny i laboratoryjny. Ten pierwszy polega na badaniu kontrolowanego procesu w warunkach rzeczywistych. W ramach eksperymentu naturalnego badać można różne zjawiska ekonomiczne, takie jak podaż, popyt, inflacja lub spadki i wzrosty kursu walut. Z kolei rodzaj laboratoryjny często bywa nazywanym sztucznym. W celu przeprowadzenia tego eksperymentu stosuje się odpowiednie instrumenty, tj. aparaturę. Dzięki niej możliwa jest swobodna manipulacja zmienną niezależną całego badania. Właśnie dlatego metoda laboratoryjna powinna być stosowana z dużą odpowiedzialnością i świadomością, że przesadne ingerowanie w przebieg eksperymentu może zakończyć się jego niepowodzeniem.