OTWÓRZ / POBIERZ ARTYKUŁ JAKO PLIK PDF 
Czym jest styl APA?
Styl APA jest jednym z najczęściej stosowanych standardów określających wytyczne dotyczące tworzenia tekstu naukowego. Został stworzony po to, aby z jednej strony umożliwić autorom tworzenie wysokiej jakości profesjonalnych opracowań, a z drugiej strony ułatwić czytelnikom zrozumienie struktury pracy naukowej oraz sprawną analizę tekstu.
Stworzony w 1923 styl APA przechodził stopniowe zmiany, czego odbiciem były kolejne edycje pojawiających się przewodników i podręczników. Obecną wersją (na czas pisania tego tekstu – marzec 2024) jest edycja siódma, do której podręcznik został wydany w 2019 roku. Polscy autorzy sięgają często po skrótowe opracowanie APA 7 autorstwa Skiminy, Harasimczuk i Cieciucha.
Choć styl APA stworzony został przez organizację związaną z psychologią, to ze względu na przejrzystość i skuteczność w organizowaniu informacji, stosowany jest też w innych dziedzinach nauki, takich jak: socjologia, antropologia, edukacja, pielęgniarstwo, zdrowie publiczne, biznes, nauki medyczne.
W tym artykule zostały omówione najważniejsze wytyczne stylu APA 7 w zakresie raportowania wyników analizy statystycznej. Ponadto, na końcu tego tekstu, zaprezentowano wzory raportowania wyników testów statystycznych w tekście oraz tabeli opracowane w oparciu o reguły APA.
Styl APA w kontekście analizy statystycznej
Styl APA określa reguły dotyczące pisania tekstu naukowego w zakresie wszystkich jego istotnych elementów, czyli między innymi: formatowania tekstu (układ strony, czcionka, marginesy, odstępy), stylu pisania (gramatyka, pisownia, punktowanie, stosowanie skrótów itp.), formatowania tabel i wykresów, cytowania, tworzenia bibliografii.
Ten artykuł jest opracowaniem wymagań stylu APA dotyczących raportowania wyników analizy statystycznej. W tym zakresie w podręczniku zawarte są wytyczne dotyczące między innymi:
- struktury tworzenia raportu przedstawiającego wyniki analizy;
- zakresu raportowania (np. jakie statystyki i wartości należy przedstawić);
- sposobu raportowania (tekst, tabele, wykresy);
- formatowania tabel i wykresów;
- matematycznego zapisu wyników.
Niestety, sam podręcznik dotyczący stylu APA jest dość obszerny (ok. 430 stron w wersji drukowanej), a wiele informacji dotyczących poszczególnych zagadnień jest w nim rozproszonych. To powoduje, że jego lektura nie jest łatwa.
Niemniej, gdyby czytelnik zachciał zajrzeć do oryginalnego tekstu, powinien on zwrócić uwagę przede wszystkim na następujące fragmenty:
- Rozdział 3 „Journal Article Reporting Standards”, podrozdział 3.7 „Quantitative Results Standards”.
- Rozdział 6 „Mechanics of Style”, podrozdziały „Statistical and Mathematical Copy” oraz „Presentation of Equations”.
- Rozdział 7 „Tables and Figures”.
Zastosowanie reguł APA w praktyce nie zawsze jest proste. Przykładowo, zgodnie z tym standardem, jeżeli chcemy raportować wiele wartości (więcej niż 20), to powinniśmy rozważyć stworzenie wykresu zamiast tabeli. Takie rozwiązanie jednak jest możliwe tylko w niektórych przypadkach, na przykład podczas raportowania statystyk opisowych (np. średniej) lub częstości, nie ma natomiast zastosowana w przypadku raportowania wyników większości testów statystycznych. Podobnych nieścisłości jest więcej. W tym tekście postaramy się wyjaśnić jak z nich wybrnąć.
Opracowanie, które czytasz, opiera się zatem nie tylko na znajomości treści oficjalnego podręcznika APA, ale również na ponad dekadzie doświadczeń w codziennej pracy analitycznej Pogotowia Statystycznego.
Podstawowe wytyczne dotyczące formatowania tekstu i stylu pisania
Styl APA definiuje ogólne zasady dotyczące formatowania tekstu i stylu pisania. Niektóre z nich (np. dotyczące rozmiaru czcionki) odnoszą się do całego tekstu, podczas gdy inne (np. zapis symboli matematycznych) przede wszystkim do rozdziału z wynikami analizy statystycznej.
Podstawowe wytyczne dotyczące czcionki w standardzie APA są następujące:
- W tekście: dozwolone są różne czcionki, np. Times New Roman 12, ale też Calibri 11 czy Arial 11; czcionka musi być jednolita w całym tekście (najbardziej popularnym wyborem wydaje się być Times New Roman 12).
- W tabeli – czcionka powinna być taka sama jak w tekście (w praktyce często trzeba zmieniać rozmiar w czcionki, aby stworzona tabela była czytelna).
- Na wykresach i rysunkach: czcionka bezszeryfowa o rozmiarze między 8 a 14 (czcionki bezszeryfowe to np. Arial, Calibri, Tahoma, Verdana).
Jeśli chodzi o styl pisania, uwzględniając kontekst analizy wyników, zalecenia są następujące:
- Opis wyników tworzymy w czasie przeszłym (co oznacza, że posługujemy się zwrotami np. „uzyskany wynik był istotny statystycznie” zamiast „uzyskany wynik jest istotny statystycznie” lub „mężczyźni charakteryzowali się wyższym wynikiem od kobiet” zamiast „mężczyźni charakteryzują się wyższym wynikiem od kobiet” itp.).
- Wychodzimy z założenia, że czytelnik posiada wiedzę dotyczącą statystyki. Nie tłumaczymy podstawowych zagadnień teoretycznych, nie wklejamy wzorów dotyczących zastosowanych metod statystycznych (chyba że artykuł dotyczy typowo kwestii statystycznych, np. określonych testów).
- Stosowany opis powinien być konkretny. Piszemy krótko, zwięźle i na temat, ale jednocześnie przekazując komplet niezbędnych informacji. Nie stosujemy potocznego języka.
- Traktujemy tekst jako spójną i logiczną całość, a każdą osobną myśl opisujemy w odrębnym akapicie.
- Zachowujemy spójność logiczną wywodu, stosujemy łączniki:
– czasu: na początku, następnie, później, kolejno, po, podczas, w kolejnym kroku, w pierwszej kolejności;
– przyczynkowo-skutkowe: oznacza to, w związku z tym, ponieważ, w rezultacie, a co za tym idzie;
– przyłączenia: dodatkowo, co więcej, ponadto, podobnie;
– kontrastu: lecz, jednakże, odwrotnie, niemniej. - Hipotezy główne raportujemy w pierwszej kolejności, natomiast poboczne w dalszej. Hipotezy testujemy po kolei, według numeracji stosowanej w opisie metody badania. Według nas od tej zasady są jednak wyjątki: zmienne demograficzne, często będące analizowane pobocznie (jako hipotezy poboczne lub poza weryfikacją hipotez), warto przeanalizować na początku, gdyż ich „wpływ” może być ważny w ewentualnej kontroli przy hipotezach głównych np. jako współzmienne/kowarianty.
Raportowanie wyników: tekst vs tabele vs wykresy
W raportowaniu wyników analizy statystycznej w standardzie APA wykorzystuje się przede wszystkim tabele i tekst, czasami też wykresy.
Ściśle rzecz biorąc zalecenia APA są następujące:
- Jeśli chcemy zaprezentować do trzech wartości liczbowych, należy w pierwszej kolejności spróbować zrobić to w tekście.
- Jeśli od 4 do 20 wartości – w pierwszej kolejności powinniśmy postarać się wykorzystać tabelę.
- Jeśli wyników jest więcej – w pierwszej kolejności powinniśmy spróbować wykorzystać wykres.
Mimo, że powyższe zalecenia są bardzo konkretne, to w wielu przypadkach trudno je zastosować. Odnosi się to do raportowania wyników wielu popularnych testów statystycznych, jak np. test t Studenta, ANOVA, korelacja Pearsona lub regresja liniowa, gdyż często wykorzystuje się je do analizy wielu zmiennych jednocześnie. W raportowaniu ich wyników przedstawia się często dziesiątki wartości, których nie sposób w sposób czytelny przedstawić w formie innej niż tabelaryczna.
Wszystko to oznacza, że dominującym sposobem raportowania jest naprzemienne wykorzystywanie tabel i tekstu. Wykresy stosuje się tylko w niektórych sytuacjach, zwykle (rzadziej) jako alternatywa dla tabeli, albo (częściej) jako podsumowanie danych zawartych w tabeli. Co więcej, zastosowanie wykresu jako uzupełnienia do tabeli powinno być uzasadnione i zarezerwowane dla niektórych sytuacji. Przede wszystkim taki wykres powinien stanowić wartość dodaną, np. umożliwić uzyskanie wniosków dotyczących wyników, których nie sposób wyciągnąć na podstawie przeglądu samej tabeli.
Jeśli chodzi o raportowanie w oparciu o naprzemienne stosowanie tabeli i tekstu, wytyczne w tym zakresie są następujące:
- Nie powielamy wyników zapisanych w tabeli w tekście, dotyczy to zarówno wyników testów (w tym wartości p) jak i statystyk opisowych.
- Tabele mogą być umieszczone w tekście na dwa sposoby: albo wszystkie w aneksie na końcu, albo wkomponowane w tekst (ten drugi sposób wykorzystuje się częściej).
- Jeżeli tabele raportuje się naprzemiennie z tekstem to tabela powinna zostać umieszczona po akapicie w którym odwołujemy się do niej (zostaje ona „wspomniana”) po raz pierwszy. Oznacza to, że zwykle schemat raportowania wyników jest następujący:
– wprowadzenie do analizy wraz z odwołaniem do tabeli (co i po co było liczone i gdzie znajdują się wyniki);
– tabela z wynikami testu (podajemy wartości niezbędne dla interpretacji: statystyki opisowe, wartości istotności, wielkości efektu i inne);
– opis wyników zawartych w tabeli (wnioskowanie co wyszło z analiz, wyjaśnienie co oznaczają konkretne wyniki).
Ogólne wytyczne APA7 dotyczące raportowania wyników analizy statystycznej
Raportowanie wyników analizy statystycznej w stylu APA 7 podlega ścisłym regułom. Niektóre z nich wynikają w większym stopniu z pewnych wypracowanych konwencji (np. zapis liczb do konkretnej ilości miejsc po przecinku), podczas gdy inne są odbiciem określonych „dobrych praktyk” związanych analizą danych jako taką (np. konieczność raportowania siły efektu, zamiast samej wartości p).
Podstawowe wytyczne dotyczące sposobu raportowania wyników analizy statystycznej w APA 7 są następujące:
- Należy raportować wszystkie wyniki, zarówno te istotne jak i nieistotne statystycznie.
- Zakres raportowania wyników testów statystycznych powinien być następujący: wartość statystyki testowej, siła efektu, przedział ufności, stopnie swobody, odpowiednie statystyki opisowe, w tym miary zmienności (np. odchylenie standardowe).
- Raportuje się taką liczbę miejsc po przecinku, jaka jest potrzebna. Zwykle wartość p raportuje do trzech miejsc po przecinku, a pozostałe wartości (statystyki testowej, statystyk opisowych itp.) do dwóch miejsc po przecinku. Nie jest to jednak sztywna reguła. Przykładowo, jeśli wartości zmiennej są bardzo niskie, można wydłużyć zapis (np. zamiast M = 0,01 lepiej: M = 0,0074).
- Należy raportować dokładną wartość p, bez stosowania skrótów w stylu p < 0,05 czy p > 0,05 (wyjątkiem jest oznaczenie p < 0,001 który używamy z powodu zasady zapisu p-value do trzech miejsc po przecinku). Odstępstwem od tej reguły jest sytuacja w której brak jest miejsca na zaraportowanie dokładnej wartości p (np. rozbudowana tabela z wynikami analizy regresji liniowej) lub znacząco utrudni to czytelność tabeli (np. duże tabele z wynikami analizy korelacji). W takiej sytuacji można wykorzystać odpowiednią adnotację z wykorzystaniem m.in. gwiazdek.
- Liczebność całej próby zapisujemy jako N (wielka litera N zapisana kursywą), a liczebność podgrupy obserwacji jako n (mała litera n zapisana kursywą).
Powyższe reguły są ogólne, a zapis konkretnego wyniku powinien być dostosowany do danego testu statystycznego. Przykładowo, stopnie swobody zapisuje się tylko dla testów, w których są one liczone. Są również analizy, dla których wyniki raportuje się w większym zakresie, np. suma kwadratów w ANOVA lub wskaźniki dopasowania w analizie SEM itp.
A oto ogólne wytyczne dotyczące matematycznego zapisu wyników:
- Separatorem dziesiętnym podczas raportowania w języku polskim jest przecinek (w przypadku języka angielskiego jest to kropka).
- Do oddzielenia dwóch liczb dziesiętnych stosujemy średnik (w języku angielskim stosujemy przecinek). Taki zapis stosuje się np. czasami przy zapisie stopni swobody w ANOVA (np. 4;118,67). Do oddzielenia dwóch liczb całkowitych stosujemy średnik (np. 2;7) lub przecinek po którym następuje spacja (np. 2, 7)
- Symbole statystyczne zapisujemy kursywą (np. M, SD F, t, R ²) za wyjątkiem greckich symboli, które zapisujemy bez kursywy (np. χ², α, β, φ).
- Pomiędzy znakami matematycznymi (np. znak równości bądź różnicy) wstawiamy spację, np. p < 0,05 lub M = 12,14; SD = 1,99 (spacje są po obu stronach znaków „<” i „=”).
Na końcu tego artykułu, w aneksie, zaprezentowano przykładowe sposoby raportowania wyników popularnych testów statystycznych w tabeli i w tekście stworzone na podstawie wytycznych zawartych w stylu APA 7.
Tworzenie i formatowanie tabel
Jak wspomniano wcześniej, zapis tabelaryczny jest najczęściej stosowanym sposobem prezentowania wyników. Najważniejszą zasadą jest przedstawianie informacji w sposób przejrzysty i czytelny. Co więcej, tabela powinna zawierać wszystkie niezbędne informacje potrzebne czytelnikom do jej interpretacji bez potrzeby odwoływania się do tekstu.
Poniżej omówione zostały poszczególne elementy tabel wykonywanych w stylu APA 7:
- Numer i tytuł tabeli: umieszczamy nad tabelą. W pierwszym wierszu należy zapisać z wielkiej litery i czcionką pogrubioną numer tabeli (np. Tabela 1), a w drugim wierszu pochyloną (i niepogrubioną) czcionką tytuł tabeli. Tytuł powinien być możliwe zwięzły, ale jednocześnie dokładny.
- Nagłówki: każda kolumna tabeli powinna zawierać nagłówek / tytuł. Nagłówki kolumn powinny być zapisane wielkimi literami i wyśrodkowane. Podczas raportowania wyników testów statystycznych zwykle pierwsza kolumna z lewej strony zawiera listę zmiennych. Jeśli żaden inny nagłówek nie pasuje, można zastosować dla niej tytuł „Zmienna”.
- Wyrównanie zawartości komórek: zawartość komórek w pierwszej kolumnie od lewej strony powinna być wyrównana do lewej (za wyjątkiem nagłówka). Zawartość pozostałych komórek powinna być wyśrodkowana (wyjątkiem jest zastosowanie wyrównania do lewej gdy poprawi to czytelność tabeli, co może mieć miejsce szczególnie gdy w komórkach jest dużo tekstu)
- Obramowanie tabeli: w tabeli należy stosować tylko poziome linie obramowania. Należy umieścić je przy dolnej i górnej krawędzi tabeli, pod nagłówkami kolumn (również gdy nagłówki zajmują więcej niż jeden wiersz), nad dodatkowymi nagłówkami wewnątrz tabeli (ang. table spanners) oraz ewentualnie do oddzielenia wiersza zawierającego podsumowanie innych wierszy w tabeli, np. sumę wartości w danej kolumnie.
- Adnotacja: Jeżeli nie jest możliwe zrozumienie zawartości tabeli na podstawie samego jej tytułu i treści, pod tabelą można umieścić adnotację. Istnieją trzy rodzaje adnotacji: ogólna, szczegółowa i dotycząca prawdopodobieństwa. Adnotacje te umieszcza się pod tabelą w kolejności opisanej poniżej:
– Adnotacja ogólna dotyczy tabeli ogólnie, np. skrótów zastosowanych w tabeli lub odniesień do innych tabel; przykład: informacja o tym co jest zmienną zależną w analizie regresji.
– Adnotacja szczegółowa dotyczy konkretnej kolumny lub komórki; aby ją stworzyć określoną zawartość tabeli oznacza się kolejnymi literami (a, b, c itd.) w indeksie górnym; przykłady: kodowanie predyktorów w analizie regresji (dummy coding), informacje dotyczące zastosowanej transformacji zmiennej.
– Adnotacja prawdopodobieństwa odnosi się do oznaczeń wartości p za pomocą gwiazdek lub innych oznaczeń.
Przykład tabeli ze wszystkimi trzema rodzajami notacji zawarto w aneksie na końcu artykułu.
Tworzenie i formatowanie wykresów
Wszystkie inne rodzaje prezentacji danych poza tabelami w stylu APA 7 uważane są za rysunki (ang. figures). Mogą być to przede wszystkim wykresy, ale także np. ryciny, fotografie, diagramy i inne ilustracje. Podobnie jak w przypadku tabeli, rysunek powinien zawierać wszystkie niezbędne informacje potrzebne do jego interpretacji bez potrzeby odwoływania się do tekstu.
Tworzenie i formatowanie wykresów podlega identycznym zasadom jak w przypadku tabel jeśli chodzi o tytułowanie oraz tworzenie adnotacji. Poza tym, tworzenie rysunków podlega następującym regułom:
- Czcionka: Jeżeli na rysunku pojawia się tekst, należy użyć czcionki bezszeryfowej w rozmierza między 8 a 14.
- Legenda: Legenda (np. oznaczenie grup na wykresie słupkowym) powinna być umieszczona, jeśli to możliwe, w granicach rysunku.
- Słupki błędu: Wykresy słupkowe powinny zawierać słupki błędu, prezentujące np. odchylenie standardowe lub przedział ufności.
- Opis osi: W przypadku wykresów każda oś (X i Y) powinna być podpisana (w praktyce jednak są przypadku w których nie sposób jest zatytułować jednej z osi – przykład taki zaprezentowano w Aneksie).
Warto wspomnieć, że w stylu APA w wersji 6 rysunki tytułowało się w inny sposób niż w wersji 7. W poprzedniej wersji stylu tytuł rysunku znajdował się pod nim, a numer i tytuł rysunku były zapisane w jednej linii, gdzie numer zapisywany był kursywą, a tytuł zwykłą czcionką, a na końcu znajdowała się kropka. Z takimi wymaganiami można spotkać się jeszcze np. w wytycznych obowiązujących na niektórych uczelniach. Pamiętajcie jednak, że są one nieaktualne!
Na końcu tego artykułu przedstawiono przykłady wykres słupkowy, skrzynkowy i rozrzutu wykonane wg stylu APA 7.
Struktura opisu wyników testów statystycznych
Podręcznik dotyczący stylu APA 7 nie zawiera dokładnych przykładów tego jak raportować i opisywać wyniki testów statystycznych. Niemniej, wytyczne w tym zakresie można stworzyć na podstawie ogólnych reguł APA, takich jak styl opisu (zwięzły, ale dokładny), sposób raportowania (tabele vs tekst vs wykresy) czy zakres raportowania (wartość statystki testowej, statystyki opisowe, wskaźnik siły efektu itd.). Tym samym, styl APA tworzy pewne ramy, wewnątrz których należy się poruszać opisując wyniki, ale jednocześnie zostawiając autorowi pewną dozę swobody.
Poniżej prezentujemy jeden z możliwych sposobów opisywania wyników testów statystycznych. Należy jednak pamiętać, że nie są to wytyczne stworzone bezpośrednio przez APA, a wzorzec stworzony przez Pogotowie Statystyczne pośrednio na bazie ogólnych reguł APA oraz naszego wieloletniego doświadczenia w sferze opracowywania wyników badań naukowych, współpracy z promotorami niemal wszystkich uczelni w Polsce oraz recenzentami publikacji naukowych. Warto też dodać, że powyższy wzorzec dotyczy jedynie sytuacji raportowania wyników w tekście. W przypadku tabel, ich opis będzie podobny, ale przede wszystkim nie będzie on zawierał wartości liczbowych (przypominamy – jeśli znajdują się one w tabeli, nie należy ich powielać w tekście).
Podsumowanie
Styl APA to powszechnie stosowany zestaw reguł dotyczących tworzenia wszystkich elementów tekstu naukowego, zarówno przy tworzeniu publikacji tekstów naukowych jak i pisaniu prac dyplomowych.
W tym artykule omówiono wytyczne APA dotyczące raportowania wyników analizy statystycznej, stworzone na podstawie analizy treści oryginalnego podręcznika. Zawarto w nim konkretne wytyczne dotyczące m.in. stylu pisania, tworzenia tabel i wykresów oraz matematycznego zapisu wyników. Ponadto, przedstawiono, stworzony pośrednio na bazie stylu APA, autorski wzorzec opisu wyników w formie tekstu.
Poza opisaniem reguł zawartych w stylu APA 7, w artykule tym przedstawiono konkretne przykłady dotyczące zapisu wyników podstawowych testów statystycznych w tekście oraz sposobu prezentacji ich wyników w tabeli. Ponadto, dołączono również przykłady wykresów – skrzynkowego i słupkowego – utworzone w tym standardzie. Materiały te przedstawione są na końcu tego artykułu, w Aneksie.
Literatura:
American Psychological Association. (2020). Publication manual of the American Psychological Association 2020: the official guide to APA style (7th ed.). American Psychological Association.
ANEKS
ZAPIS WYNIKÓW TESTÓW STATYSTYCZNYCH W STYLU APA 7
Test t Studenta dla prób niezależnych
Test Manna-Whitneya
Jednoczynnikowa ANOVA dla prób niezależnych
Test Kruskala-Wallisa
Test t Studenta dla prób zależnych
Test Wilcoxona
Jednoczynnikowa ANOVA dla prób zależnych
Test Friedmana
Test niezależności chi-kwadrat
Analiza korelacji Pearsona
Analiza regresji liniowej
WZORY TABEL Z WYNIKAMI TESTÓW STATYSTYCZNYCH
Test t Studenta dla prób niezależnych
Test Manna-Whitneya
Jednoczynnikowa ANOVA dla prób niezależnych
Test Kruskala-Wallisa
Test t Studenta dla prób zależnych
Test Wilcoxona
Jednoczynnikowa ANOVA dla prób zależnych
Test Friedmana
Test niezależności chi-kwadrat
Analiza korelacji Pearsona
Wariant 1 – matryca korelacji z adnotacją prawdopodobieństwa
Wariant 2 – tabela zawierająca dokładną wartość p
Analiza regresji liniowej
Analiza statystyk opisowych wraz z testem normalności rozkładu
PRZYKŁADOWE WYKRESY WYKONANE W STYLU APA 7
Wykres słupkowy
Wykres skrzynkowy
Wykres rozrzutu
